ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ

Τι είναι η ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΑΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ;

Η αισθητηριακή ολοκλήρωση είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να οργανώνει όλες τις πληροφορίες που λαμβάνει από το περιβάλλον, για να τις χρησιμοποιήσει με αποτελεσματικό τρόπο (ώστε να μπορούμε δηλαδή να κάνουμε τα πράγματα που πρέπει στην καθημερινή μας ζωή). Είναι μια μη-συνειδητή νευρολογική διαδικασία που συμβαίνει αυτομάτως στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα όταν λαμβάνουμε πληροφορίες μέσω των αισθητηριακών συστημάτων μας.

Η κατανόηση της αισθητηριακής ολοκλήρωσης αναπτύχθηκε αρχικά στα τέλη της δεκαετίας του '60 και του '70 από την Jean Ayres, εργοθεραπεύτρια και ψυχολόγο με γνώση της νευροεπιστήμης, που εργαζόταν στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η Jean Ayres ενδιαφέρθηκε να εξηγήσει πώς οι δυσκολίες με τη λήψη και την επεξεργασία των αισθητηριακών πληροφοριών από το σώμα και το περιβάλλον του ατόμου μπορεί να σχετίζονται με δυσκολίες στο σχολείο ή με τη χρήση του σώματος για την καθημερινή ζωή. Η Jean Ayres όρισε την αισθητηριακή ολοκλήρωση ως:

«Η νευρολογική διαδικασία που οργανώνει την αίσθηση από το σώμα του και από το περιβάλλον και καθιστά δυνατή τη σωστή χρήση του σώματος με το περιβάλλον» (1972)

Οι αισθήσεις δεν είναι πέντε αλλά οκτώ. Πέρα από την αφή, ακοή, γεύση, όραση και όσφρηση υπάρχουν και άλλες τρεις, η ιδιοδεκτικότητα, το αιθουσαίο σύστημα και η ενδοδεκτικότητα.

Ιδιοδεκτικότητα

Οι μύες, οι τένοντες, το δέρμα και οι αρθρώσεις μας έχουν μικροσκοπικούς αισθητήριους υποδοχείς που περιγράφουν στον εγκέφαλό μας πού βρίσκονται τα μέρη του σώματος μας, προς ποια κατεύθυνση κινούνται ή πόση δύναμη ασκούμε μέσω αυτών. Όταν βάζετε ένα κουτάλι στο στόμα σας, δεν χρειάζεται να κοιτάξετε το κουτάλι για να δείτε πού είναι ή να νιώσετε το στόμα σας για να ξέρετε πού να τοποθετήσετε το κουτάλι – γνωρίζετε ήδη πού βρίσκεται το χέρι σας σε σχέση με το στόμα σας. Είναι σε μεγάλο βαθμό οι ιδιοδεκτικοί υποδοχείς που σας δίνουν αυτές τις πληροφορίες. Ο εγκέφαλός σας στη συνέχεια χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες για να σχεδιάσει κινήσεις ώστε να μπορείτε να συντονίσετε το σώμα σας.

Αιθουσαίο Σύστημα

Στο εσωτερικό μας αυτί έχουμε μικρά, γεμάτα υγρό κανάλια, το οποίο κινείται κάθε φορά που κινούμε το κεφάλι μας. Οι υποδοχείς σε αυτά τα κανάλια εντοπίζουν την κατεύθυνση της κίνησης, την ταχύτητα, τη βαρύτητα και όταν το κεφάλι μας αλλάζει θέση στέλνοντας αυτές τις πληροφορίες στον εγκέφαλό μας. Γνωρίζουμε λοιπόν εάν κινούμαστε προς τα εμπρός, προς τα πίσω, πλάι, κλίνουμε το κεφάλι μας, στριφογυρίζουμε ή κινούμαστε πάνω-κάτω. Για μια ακόμη φορά, ο εγκέφαλός μας χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες για να σχεδιάσει κινήσεις και να μας βοηθήσει να διατηρήσουμε την ισορροπία μας. Μαζί με το οπτικό σύστημα αποτελούν τα πιο σημαντικά για τις περισσότερες λειτουργίες και δραστηριότητες που εκτελούν τα παιδιά στην καθημερινότητά τους τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο.

Ενδοδεκτικότητα

Πρόκειται για έναν αρκετά νέο τομέα στην αισθητηριακή ολοκλήρωση. Η ενδοδεκτικότητα είναι το πώς το σώμα μας λέει στον εγκέφαλό μας τι συμβαίνει στο σώμα μας, όταν είμαστε πεινασμένοι ή αισθανόμαστε πλήρεις, όταν η καρδιά μας κτυπά γρήγορα, όταν λαχανιάζουμε ή όταν πονάμε.

Η Jean Ayres ενδιαφέρθηκε ιδιαιτέρως για την αλληλεπίδραση και την ανάπτυξη του αιθουσαίου, της ιδιοδεκτικότητας, της αφής, της όρασης και της ακοής. Θεώρησε αυτά σημαντικά για την υποστήριξη της ικανότητάς μας να χρησιμοποιούμε το σώμα μας, να επικεντρωνόμαστε, να αναπτύσσουμε αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, καθώς και να έχουμε αυτοέλεγχο και ακαδημαϊκές δεξιότητες.

Πάνω στη θεωρία της αισθητικής ολοκλήρωσης βασίστηκε και η θεραπευτική προσέγγιση. Η θεωρία και η θεραπευτική προσέγγιση της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης έχει αποτελέσει τη βάση ερευνών και κλινικών εφαρμογών για τη θεραπεία του Αυτισμού, της ΔΕΠΥ και άλλων διαταραχών αισθητηριακής επεξεργασίας. Τα πλεονεκτήματα της θεραπείας Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης ωφελούν και παιδιά με άλλου τύπου αναπτυξιακές δυσκολίες καθώς η λειτουργικότητά τους στο σπίτι και στο σχολείο βελτιώνεται και τα παιδιά αξιοποιούν πλήρως το δυναμικό τους.

Πώς γίνεται η θεραπεία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης;

Η θεραπεία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης γίνεται κατόπιν πολύ συγκεκριμένων προτύπων αξιολόγησης (νευρολογική εξέταση, κλινικές παρατηρήσεις, συμπλήρωση αισθητηριακού ιστορικού του παιδιού από τους γονείς), με τη χρήση εξειδικευμένου εξοπλισμού σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, με εξατομικευμένη στοχοθεσία και ειδικά εκπαιδευμένους θεραπευτές. Η θεραπεία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης περιλαμβάνει πλήθος δραστηριοτήτων που ενισχύουν την ικανότητα του παιδιού να αντιδρά με αποτελεσματικό τρόπο στα αισθητηριακά ερεθίσματα που δέχεται. Η παροχή αιθουσαίων, ιδιοδεκτικών και απτικών ερεθισμάτων γίνεται με τρόπο ελεγχόμενο, διαβαθμισμένο και σχεδιασμένο από τους εργοθεραπευτές ώστε το παιδί να επιτυγχάνει το επίπεδο ρύθμισης που θα του επιτρέπει να είναι λειτουργικό και «πλήρες». Μέσα από τη θεραπεία επιτυγχάνονται στόχοι και σε τομείς όπως η ανάπτυξη του λόγου ή η μαθησιακή ικανότητα.

Τι κάνει η θεραπεία αισθητηριακής ολοκλήρωσης;

Οργανώνει πληροφορίες που γίνονται αντιληπτές από τις αισθήσεις (γεύση, όραση, ακοή, άγγιγμα, μυρωδιά, κίνηση, βαρύτητα και θέση).
Δίνει νόημα σε αυτό που βιώνει το άτομο φιλτράροντας όλες τις πληροφορίες και επιλέγοντας σε ποια να εστιάσει (π.χ. το παιδί ακούει το δάσκαλο και αγνοεί το θόρυβο από το δρόμο).
Μας επιτρέπει να ενεργούμε ή να ανταποκρινόμαστε σε μια νέα κατάσταση που βιώνουμε με έναν σκόπιμο τρόπο (προσαρμοστική αντίδραση).
Θέτει τις βάσεις για ακαδημαϊκή μάθηση και κοινωνική συμπεριφορά.

Γιατί να επιλέξω για το παιδί μου την παρέμβαση μέσω της αισθητηριακής ολοκλήρωσης;

Εάν ένα παιδί με κάποια δυσλειτουργία στην Αισθητηριακή Ολοκλήρωση δεν λάβει κάποιου είδους θεραπεία, θα συνεχίσει και στην ενήλικη ζωή του να βιώνει τα συμπτώματα και να επηρεάζεται από την αδυναμία του να χειριστεί κατάλληλα τα αισθητηριακά ερεθίσματα. Πιθανόν να παρουσιάσει δυσκολίες ακόμα και στις καθημερινές επαγγελματικές του δραστηριότητες ή στην αλληλεπίδρασή του με τους άλλους.

Τα πλεονεκτήματα της παρέμβασης σύμφωνα με την θεωρία της αισθητηριακής ολοκλήρωσης είναι τα ακόλουθα:

Το διάβασμα, η γραφή και η αριθμητική είναι πολύ σύνθετες διαδικασίες που μπορούν να αναπτυχθούν μόνο πάνω από τη γερή βάση της αισθητηριακής ολοκλήρωσης. (Αyres A. J. 2005).
Τα παιδιά μέσα από το παιχνίδι αναπτύσσουν δεξιότητες, οι οποίες αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη πιο σύνθετων μελλοντικών ικανοτήτων, αλλά και προϋπόθεση για επιτυχία στις μετέπειτα προκλήσεις της ζωής τους. (Αyres A. J. 2005).
Τα παιδιά είναι σχεδιασμένα να διασκεδάζουν με δραστηριότητες που τα προκαλούν να βιώσουν νέες αισθήσεις και να αναπτύξουν νέες κινητικές λειτουργίες/δεξιότητες. (Αyres A. J. 2005).
Μπορεί να φαίνεται ότι το παιδί δεν μαθαίνει τίποτα την ώρα του παιχνιδιού. Στην πραγματικότητα μαθαίνει πώς να μαθαίνει. (Αyres A. J. 2005).

Πότε το παιδί μπορεί να εμφανίζει σημάδια δυσλειτουργίας της αισθητηριακής ολοκλήρωσης;

Τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν τα παιδιά με τέτοιου τύπου δυσλειτουργία περιλαμβάνονται στις ακόλουθες κατηγορίες:

Υπερευαισθησία ή ασυνήθιστες αντιδράσεις στις αισθήσεις (αμυντικότητα): αποφεύγει ή ενοχλείται από την επαφή ή από διάφορες υφές, αποφεύγει να το αγγίζουν στο πρόσωπο, δεν του αρέσει να πλένει το πρόσωπό του και να λούζεται, ενοχλείται με τις αγκαλιές ή το σωματικό παιχνίδι, δεν του αρέσει να παίζει με την άμμο, αποφεύγει να χρησιμοποιεί δακτυλομπογιές, κόλλα και άλλα παρόμοια υλικά, είναι εξαιρετικά ευερέθιστο όταν το ντύνεται με κάποιο ρούχο με συγκεκριμένη υφή υφάσματος π.χ. μάλλινα.

Εμφανίζει ασυνήθιστο φόβο στην κίνηση ή και στα ύψη, μπορεί να γίνεται ανήσυχο όταν απομακρύνεται από το έδαφος, φοβάται σε μεγάλο βαθμό τα ύψη και τις πτώσεις, δείχνει αρκετά φοβισμένο όταν καλείται να χρησιμοποιήσει τις σκάλες ή τους ανελκυστήρες κ.τ.λ.
Δείχνει υπερβολική ευαισθησία σε ερεθίσματα, αντιδρά υπερβολικά σε διάφορους τύπους ήχων, οσμών, γεύσεων ή φωτός. Μπορεί να κλείνει τα αυτιά του σε συγκεκριμένους ήχους, του έρχεται τάση για εμετό από μη βλαβερές οσμές, αποφεύγει ορισμένους φωτισμούς, κ.τ.λ.
Δείχνει να δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί σε περιβάλλον με πολλά ερεθίσματα (πολλοί ήχοι, άτομα ή αντικείμενα).
Υποευαισθησία ή ασυνήθιστες αντιδράσεις στις αισθήσεις (χαμηλή καταγραφή): δείχνει μεγάλη ανοχή στον πόνο ή τη θερμότητα, κ.τ.λ.
Βαριέται εύκολα σε τετριμμένες δραστηριότητες, π.χ. να παρακολουθεί τη δασκάλα, να παρακολουθεί μια οθόνη, να κάνει μακροσκελή φυλλάδια εργασιών.
Χασμουριέται υπερβολικά, έχει απλανές βλέμμα, μπορεί να κοιμηθεί στο θρανίο του, βυθίζεται στην καρέκλα του.
Μπορεί να χρειάζεται να το παρακινούν για να ανέβει το επίπεδο διέγερσής του.
Αναζήτηση ερεθισμάτων: αναζητά έντονα την κίνηση, έχει την τάση να στηρίζεται, να σπρώχνει ή να σκάβει.
Κινείται διαρκώς στην τάξη και παρασύρει πράγματα στο πέρασμά του.
Επιθυμεί να αγγίζει τα πάντα, να κοιτάζει με επιμονή αντικείμενα που κινούνται κ.τ.λ.
Αναζητά έντονα κινητικές δραστηριότητες, όπως κούνια, τρέξιμο, σκαρφάλωμ
Δυσκολία στο σχεδιασμό και την εκτέλεση κινητικών δεξιοτήτων.
Αποφεύγει να συμμετέχει σε αθλήματα ή άλλες σωματικές δραστηριότητες.
Εμφανίζεται αδέξιο.
Έχει την τάση να ασχολείται με οικεία παιχνίδια/δραστηριότητες.
Εμφανίζει δυσκολία να ξεκινήσει και να ολοκληρώσει μια δραστηριότητα χωρίς καθοδήγηση
Ξεχνάει τα βήματα μιας δραστηριότητας ή δυσκολεύεται να τα ακολουθήσει.
Δυσκολεύεται να σχεδιάσει μία νέα κινητική δραστηριότητα, όταν τη δοκιμάζει για πρώτη φορά.
Έχει πολύ συχνές πτώσεις ή δυσκολεύεται να διατηρήσει την ισορροπία του.
Δυσκολίες που συνδέονται με την ανεπαρκή επεξεργασία στο αιθουσαίο σύστημα: δυσκολεύεται σε δραστηριότητες που απαιτούν τη χρήση των δύο χεριών μαζί ή των δύο πλευρών μαζί, π.χ. χρήση ψαλιδιού, δέσιμο κορδονιών, να κάνει ποδήλατο.
Φαίνεται σαν να μην έχει κατακτήσει την κυριαρχία του ενός χεριού (π.χ. αλλάζει χέρι κατά τη διάρκεια της γραφής) μετά την ηλικία των έξι ετών.
Μπερδεύει τις χωρικές έννοιες και δεν καταλαβαίνει εύκολα την κατεύθυνση της κίνησης.
Αποκρίσεις που υποδηλώνουν ανεπαρκή αντίληψη των αισθήσεων:δυσκολεύεται να χειριστεί μικρά αντικείμενα, π.χ. να κουμπώσει τα κουμπιά του, να ενώσει μικρά κομμάτια από ένα παιχνίδι, να χρησιμοποιήσει σωστά τα εργαλεία σίτισης ή γραφής
Δυσκολεύεται να διακρίνει σχήματα, χρώματα ή αριθμούς
Εμφανίζει φτωχή αντίληψη σώματος, π.χ. δεν διατηρεί σωστή στάση σώματος όταν κάθεται, πέφτει πάνω σε αντικείμενα ή ανθρώπους, δεν μπορεί να ρυθμίσει τη δύναμη που πρέπει να ασκήσει σε μια δραστηριότητα.

Όλα τα παραπάνω επηρεάζουν την επίδοση του παιδιού σε δραστηριότητες αδρής και λεπτής κινητικότητας, στη γραφοκινητικότητα, στον συντονισμό, την συγκέντρωση, στο παιχνίδι, στη μάθηση και στην κοινωνικοποίηση. Μεγαλύτερη εμφάνιση παρατηρείται σε παιδιά που βρίσκονται στο Φάσμα του Αυτισμού, σε παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας, σε παιδιά με Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας και σε παιδιά με Δυσπραξία. Η παρέμβαση ακολουθώντας τις αρχές της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης μπορεί να βοηθήσει σημαντικά τις συγκεκριμένες δυσκολίες και να καταστήσει το παιδί πιο λειτουργικό και χαρούμενο.

Αν έχετε παρατηρήσει ότι το παιδί σας εμφανίζει κάποιες δυσκολίες /συμπεριφορές από τα παραπάνω, μπορείτε να απευθυνθείτε για ενημέρωση και αξιολόγηση από εργοθεραπευτή που έχει εκπαιδευτεί στην αισθητηριακή ολοκλήρωση.